Güneş Batarken Bile Büyük

Güneş Batarken Bile Büyük

Goethe alman dilinin kurucusu kabul edilir, felsefe alanında ve edebiyat alanında yapmış olduğu katkılar ile bir anlamıyla Almanların Shakespeare’dir. Yaşadığı çağın bir anlamda ruhunu temsil etmektedir. Goethe yaşamına dair yazılan bu oyunda hem o dönemin sorunlarına, hem bugün yaşadığımız sorunlara göndermeler yapılmaktadır. Özgürlük, bağımsız bir bireyin kendi düşünce dünyası ve var olan tüm sistem mekanizmalarına karşı duruşunu sergileyen özgün bir örnektir.

Oyun Fransız işgalinde olan Weimar şehrinde Goethe’ye ait bir şatoda geçmektedir. Fransız devrimi sonrası Fransa bir kargaşa dönemini yaşamış ve Napolyon’unun mutlak iktidarı ile sonlamıştır. Burjuva devrimi ihtiyaç duyduğu sermeye birikimini ve sömürgeci, yayılımcı geleneğinin de mirası etkisi ile

Öncelikle Avrupa içlerine doğru seferler yaparak, Napolyon Fransız halkına göreceli bir refah sağlayarak yeni düzenin temelini atmıştır.

Napolyon tek başına bir istilacı değildir, onu yaratan Fransa’nın içinde bulunduğu ortamdır, o sadece bir öznedir ve o özne görevini baskı ve yayılmacılıkla kendisini ifade etmiştir.  Burjuvazi feodal beylerinden iktidarı alırken, kendisine bağımlı ve ihtiyaçlarını giderecek yeni bir iktidarı yaratmıştır. Bu yaratılan iktidarın işgal ettiği Almanya’da bu oyuna konu olan olaylara kısa bir göz atarken, baştan da belirttiğim gibi o dönemin ruhuna da göz atmış oluyoruz.

Avrupa o dönemde tutucudur, özgürlükler kısıtlıdır. Özgürlükler ayrıcalıklı sınıfın elinde olması, halkın bu ayrıcalıklı sınıfa hizmet etmekten başka kaderi yok gibidir. Yanı başlarına gelişen, özgürlük çığlıklarının dalgaları Almanya içlerine kadar vurmuş olmasına rağmen, bu işgal o rüzgarın karşısına direnç olarak ve Almanya için ayrı bir tarih çizgisinin oluşmasını da ortaya çıkarmıştır. Bu kargaşa ortamında sanat ve lider insanların ortaya çıkması tesadüfi değildir. Her dönemin liderleri ve kahramanları olduğu gibi, o liderler etrafında bir düşünce ve sanat akımının da oluşması kaçınılmazdır.

Goethe bu kargaşa ortamında alman halkı için ışık olmuştur daha fazla ışık ve aydınlık isterken, gelenekçi Katolik bakış açısını da temel almıştır. Goethe yaşamı bir anlamda bu sürecin aynasıdır, tek farkla Goethe direnmek yerine yaşamı olduğu gibi kabul edip, var olan tüm iktidar hırslarını ret üzerine kurmasıdır. (elbette oyunda bu şekilde yansıtıldığı için bu yorumda bulundum)

Her sanat eseri kendi gerçekliğini yaratır ve yaşatır, okuyucusuna ve izleyicisine bu geçekliğin varlığını kabul etmesini aruzlar. Oyun metni yazılırken gerçek bire bir alınmamış, sanatçının kafasında yarattığı gerçeklik ve tarih yeniden oluşturulmuştur. Oyun bu yeni oluşturulan tarih çizgisi ve anlayışı içinde yorumlanmaktadır.

Goethe kadınlara karşı zaafı vardır, kendi yaratmış olduğu fanus dünyada kadınlara methiyeler dizerken, öte yandan kendi düşünce yapısını ve eserlerinin de konusunu oluşturmaktadır. Yazmış olduğu mektuplar aşk kelimeleri ve cümleleri ile kadınlara seslenirken, öte yandan kendi yaratmış olduğu eserinde dip notlarını oluşturmaktadır.

Napolyon, Weimar şehrini kuşattığında mareşalleri için kalacak ve şanlarına uygun mekan arayışında Goethe’nin yaşadığı şatoyu uygun görür. Oraya mareşalini gönderirken, mareşale yapılacak olan her davranışın kendisine karşı yapıldı vurgusunu da not olarak habercilere iliştirir. Mareşal, bir konttur ülkesinde. Savaş sırasında şanına uygun bir göreve getirilmiş, sanat ve edebiyat sever biridir. Goethe hayranıdır, onun ile tanışmaktan ve aynı ortamda bulunmaktan büyük bir mutluluk duyacağını belirtir. Savaş şehrin her yerini yıkarken, tiyatro binasının sağlam kalması için Goethe ile görüşmeye gelen oyuncusu, bu savaşta arabulucu olmasını ve şehrin simgesel ve kültürel yapılarının savaş nedeni ile yıkılmamasını ve yağmalanmasının önlenmesini ister. Fakat Goethe duruşu buna uygun değildir, çünkü gurur düşmandan bir şeyi rica etmeye hazır değildir. Elbette sadece düşmandan değil, hiçbir kurumdan rica edecek yapısı yoktur, inancı ve duruşu buna aykırıdır. O kendi iç dünyasındadır ve savaş gibi yıkıcı olan devletlerin birbirini yok etmesinin ne arasında ne de karşısında duracaktır. O tercihini barış içinde yaşamaktan yana koymuştur ve yaşanan yıkıma karşı duyarlı değildir. Bu sırada sahneye mareşal ve Napolyon dahil olur, bir fırsattır, fırsatı değerlendirir, dileklerini Goethe son çalıştığı Faust eserinin henüz bitmemiş çalışmalarının okunması sırasında davranışları ile iletir. Napolyon kayıtsızdır.  O öncelikle savaşın gidişatı ile ilgilidir. Mareşali sanat severdir, tiyatro korunacaktır. Savaş ve yaşam… Goethe savaşı görmezden gelir ama sonucunu yaşayarak öğrenir. Schiller ve Goethe arasında görünmez bir rekabet vardır, o rekabet her fırsatta tartışma dönüşmektedir. Her ikisi alman edebiyatı için önemli bir noktadır, bugün dahi alman kültürünü etkilemeye devam etmektedir. Goethe yaşamına yeni kadınları alır, onlara mektuplar yazar, kalplerinden etkilemeye devam eder. Çocuğu yaşında kadınlar bile onun için anlık bir duygu seli yaratır, birlikte olur. Eşi her ne kadar soylu bir aileden gelmemiş olsa da bu yaşama uyum sağlamış, fakat bu çapkınlıkların yaratmış olduğu tahribatı da ruhundan hissetmektedir.

Ölüm, yaşamın olduğu her yerde vardır ve nefesini sürekli hissettirir. Ölüm Goethe hayatında vardır, en yakınlarını tek tek kaybeder ve tek başına kalmıştır. O ikinci perde de o kayıp ve yalnızlığına doğru gidişe şahitlik ederiz. Bu gidiş biraz (bana göre) aceleye gelmiş ve birbirini tekrarlayan cümleler ile seyirciye ulaştırılır. Goethe artık yalnızdır ve ölüme giderken oyun ismi olan “Güneş Batarken Bile Büyük” cümlesini kurarak güneşe ve sonsuzluğa doğru yürür…

Oyun teknik açıdan incelersek; sahne düzenlemesi ve oyuncuların rahat hareket etmesini sağlaması açısından başarılıdır. Bölümler arası geçişler, ışık ve sahne düzenlemesi uyumludur. Müzik seçimi döneme uygun olarak seçilmiş ama zaman zaman sahne düzeni içimde oyuncuların konuşmasını bastıracak kadar boyuta kadar gelebilmektedir. O da doğal çünkü klasik müzik zaman zaman sesini yükseltirken, zaman zamanda en alt düzeye kadar inebilmektedir. Beethoven 3. senfonisi buna güzel örnektir. Daha sonra bestelediği 9. senfonide 3. senfonide Napolyon için gösterdiği hoşgörüyü geri almıştır. Fransız devrimin ayak sesleri bu senfonilerde oldukça coşkulu olarak seyirciye o anı ulaştırır.

İki bölümden oluşmuş olması, her konuyu işlemek istemiş olası doğal olarak içinde tekrarları barındırır. O tekrarlar her ne kadar rahatsız etmemiş olsa da tercih olarak alınabilinir ve oyun daha az zamanda seyirciye ulaşabilirdi.

Oyuncular açısından bakarsak, uzaktan görebildiğim kadarı ile her biri başarılı bir şekilde verilen görevi yerine getirmiş, oyunun içinde seyirciye ulaştırılan metne hayat verdikleri her an hissettirmekteler. Yazan ve yöneten Kazım Akşar metne hayat verdirirken oyuncu seçimini başarılı bir şekilde yapmış, rahatsız edici, sonradan eklenmiş bir oyuncu yoktur. Her biri başarılı olarak rollerini yapmışlar. Reha Özcan, Meral Bilginer, Atsız Karaduman, Ayla Baki Yücesoy, Mehmet Şahin … her biri diğer teknik elemanlar ile birlikte alkışı hak ettiklerini düşünüyorum ve bu alkışı oyun sonunda alıyorlar. Alın terlerinin haklarını alkışlar ile aldıklarını düşünüyorum.

Her tiyatro eserinde mesajlar gizli ya da açık olarak verilir, üstelik mesajlar şimdiki zamana aittir, ama geçmişin gölgesi şeklinde verilir. Bugün yaşadığımız kaos ortamı içinde açık, sade ve hedefi belli mesajlar seyirciye doğru bir şekilde ulaştığını düşünmekteyim.

İsmail Cem Özkan

GÜNEŞ BATARKEN BİLE BÜYÜK 

2 perde | 2 saat 30 dakika

Yazan : KAZIM AKŞAR

Rejisör : KAZIM AKŞAR

OYUNCULAR

REHA ÖZCAN

MERAL BİLGİNER

ATSIZ KARADUMAN

HAKAN GÜNERİ

ENGİN DELİCE

AYLA BAKİ YÜCESOY

BERRİN AKHASANOĞLU

MEHMET ŞAHİN

GÖKALP KULAN

CANSU GÜLTEKİN

ŞEYDA TERZİOĞLU

SELİN TEKMAN

PINAR EFE

REZZAK AKLAR

BERK YÜCESİR

TOLGA KORTUNAY

DEKOR TASARIMI

ŞİRİN DAĞTEKİN YENEN

GİYSİ TASARIMI

NALAN ALAYLI

IŞIK TASARIMI

ÖNDER ARIK

DANS DÜZENİ

TANJU YILDIRIM

KUKLA TASARIMI

HAKAN DÜNDAR

YÖNETMEN YARDIMCISI

AYLA BAKİ YÜCESOY

ASİSTANLAR

SELİN TEKMAN

CANSU GÜLTEKİN

SAHNE AMİRİ

AHMET ALİ SARABİL

KONDÜVİT

ZEYNEP REHA DAĞARSLAN

IŞIK KUMANDA

HAKAN ÇAĞLI

SUFLÖZ

HANDE HACER BAHÇELİ

GÖRÜNTÜ - MONTAJ

VURAL ÇINAR