İkon!

İkon!

 

İkonlaştırmak veya ikona inanmak...

 

Yaratılan bir gerçekliktir ikon...

 

Gerçek olması veya olmasına da gerek yok, inanmak yeterlidir ikon için...

 

Bugün ikonlaştırdığımız mutlaka birileri vardır, çünkü ikonsuz kendimizi tanımlayamaz hale geldik...

 

Neden ikona ihtiyaç duyduk? Çünkü tanrısız "olamayacağımıza" karar vermek gibi bir şey, o zaman tanrı yoksa ikon var! Balkonda çizgili pijamalı bir fotoğraf birisinin ikonu olur ve ömrü boyunca "pijamalı fotoğrafım çekilir" diye çizgili pijamalı balkonda oturmadı... Çünkü onun ile yüzleşmektir balkonda çizgili pijamalı oturmak, o oturan kişi ikonlaştırılmıştır, dokunulmaz kılınmıştır...

 

Hepimizin bir dokunulmazlığı var değil mi?

 

Bazı konular hassastır, dokunmaaaa...

Kendisini bu iktidar karşısında güçsüz, yenilmiş hissedenlerin de dokunulmaz konusu vardır, "yetmez ama evet!". Kızdı mı birine mutlaka bir zaman aralığında bulacaktır kızacağı ve üstüne yapışmış olan yenilgi kokusunun çaresizliğinin getirmiş olduğu ezikliği...

 

Yalnızdır ama haklıdır, yenilmiştir ama yalnızdır.

 

Haklıdır ama haksız olarak güç karşısında ezilmiştir.

 

Ezilmiştir ama tarihten gelen haklılığı varır, tarih onu yaşanan olaylara bakarak haklı çıkarmıştır.

 

Üzerine atılan toprağın içinde ikonların kokusu vardır.

 

İkonlar bazı insanlara ağır gelir, taşıması kolay değildir, yüzleşirsen dönek olursun, yalnız kalırsın, sudan çıkmış balık gibi oksijensiz kalırsın! Kısaca ezilirsin, çaresizsin, yalnızsın...

Neden iktidar ile yüzleşmek yerine iktidarın oyuna gelmiş ve çıkar için kendisini satmış/ kandırılmış/ inandırmış insanlar ile yüzleşmeye çalışılıyor? Çünkü seni ezen bugün onu da ezmiştir, aynı potadasınız yıllardan beri...

 

Bugün üçüncü büyük parti olan HDP kurucuları ve bileşenlerin hepsi ya “yetmez ama evet”, “evet”, “boykot”çulardan oluşuyor... İçlerinde “hayır” diyen yok o meşhur referandumda... Varsa da kişiseldir, örgütsel değildir... Geçmiş seçimlerin kaçında HDP'ye oy verdin? Hani “son seçim bu, mutlaka iktidar karşısında olmak gerek, mazlumlar meclise girmesi gerek” diyerek sandığa gidip verdiğin oylar...

 

Bugün cezaevinde olan bir eski parti liderine gücü elinde bulunduran Erdoğan sağlı sollu saldırıyor, o da elinden geldiğince karşılık veriyor, iktidar gücü ve cezaevinde olan birinin karşı savunmasında duruşun nerede?

İkonlaştırmak... İkon olmak... İkon...

 

Acıların, çaresizliklerin, yenilgilerin, aynı çuval içinde olmanın getirmiş olduğu gerçeklik...

 

İkonlarda bugüne yanıt vermiyor...

 

İkonlar geçmişten güç almak için yaratılır.. Kök, geçmiş, yenilgiler tarihi...

Kavga ileride olacaklar için verilir, kavga ile geçmiş düzeltilmez...

Bugün, bir kadın tutuklandı, kadını bahane eden iktidar onun gibi düşünenleri mahkum etmese dahi susturmanın, yalnızlaştırmanın yolunu açmaya çalışıyor... Yani korkuyu ekiyor, tarlanda korku büyümesin istiyorsan o tarlaya düşen tohumu çürütmen gerek ama sen görmezden gelip o geçmişte benim yenilgimin sebebi diyerek bakıp sessiz kalırsan, tarlada büyüyen korku senin kalan cesaret tohumunu da yok eder gider, ikona dua etmeye, balkondan gelip o pijamalı adamın seni kurtarmasını beklersin!

 

İkonlar hiç bir kimseyi bugüne kadar kurtarmadı, kurulmayacaklar da...

 

Varsa bir mücadele, varsa gücün ve cesaretin, varsa geleceğe karşı umudun, varsa çevrende senin gibi düşünenler yenildin, ne ilk yenilgi ne de son yenilgin,  ne der Fidel Castro "Biz kaybedersek yeniden ayağa kalkar deneriz, Diktatörler yenilirse bir daha gelmemek üzere devrilir giderler."

 

Tarih senin haklı olduğuna bakmaz, tarih yaşananları sadece not eder. Senin tarihi değiştirme hakkın var, elbette yorumlama hakkını kullan ama değiştirme hakkını da yorumlar arasında yok etme…

 

İsmail Cem Özkan 

 

Çamur vücudumu sardı…

 Çamur vücudumu sardı…

 

"Bir avuç toprağı yoğurmayı bile bilmeyenler.

Duygusuz yavan insanlar.

Bu benim ruhum en kutsal varlığım...

Bunlar çalışma saatleri. Ruhumun yandığı saatler.

Siz yiyip içerken, dalga geçerken, oburca tıkınırken, ben heykelimle yalnızdım.

Ve yavaş yavaş akan benim hayatımdı.

Bu toprağın derinliklerine kanımı akıtıyordum."

 

Camille Claudel

 

Seneler seneler öncesiydi, aylardan Ağustos, güneş her yaz olduğu gibi toprağı kavuruyordu. Birden hava kararmış yağmur yeryüzüne doğru akıyordu. Yağan yağmurun, çatlamış toprağın çatlaklarından yeryüzünün derinliklerine doğru karışırken ortaya çıkan çamur ile oynamaya başladı beyaz elbiseler içinde olan küçük bir kız çocuğu… Elbisesi çamur olmuştu, vücuduna doğru çamurun suyu akıyordu. Vücudunu sanki kucaklıyor, sarmalıyordu. O kız Fransız geleneklerine büyütülen Camille’den başkası değildi. Çamur ile oynadığı o gün hayatının değişeceğinden farkında değildi. Bir daha beyaz elbisesini giymedi. Çamur ona renk vermişti, o renklerin ve çamurun şekli peşinde koşacaktı…  

 

O güne kadar annesinin belirlediği yaşamı yaşayan Camile, bir anlamda annesinin disipline karşı isyan etmişti, yanında babasını bulmuş ve onun desteği ile kuralları yıkıyordu.  Geleneksel Katolik aile yapısı bir anlamda yıllar öncesi erkekler için olan reform içinde parçalanıyordu. Her değişime karşı direnç vardır bir de değişimin devamını isteyen… İlk adım önemliydi, çünkü Fransız devleti içinde kadınların o zamana kadar fazla bir hakkı yoktu, kız çocukları evliliğe hazırlık olarak yetiştirilir, onların akademiye gitme gibi bir şansları yoktu, akademi kapının önünden geçmelerine izin verilir, heykel sanatçıları için poz verebilir ama onlar erkek meslektaşları gibi davranamaz ve eğitim alamazlardı… Kadının kendisi vardı ama işlevi farklı olarak algılanıyordu. Kadına verilen bir rol vardı ve rolü annesi kızına aşılamaya çalışıyordu, fakat babası isyan eden kızının arkasında onun isteklerini yerine getirmeye çalışıyordu. Belki babası da üstü kapalı olarak annesine isyan etmişti!

 

İnanmış bir Katolik olan anne, kurallara ve çevreden gelecek tepkilere karşı aşırı duyarlıdır… Baba ise liberaldir, yeniliklere ve özgürlüğe daha fazla önem vermekte ve çocuğuna o düşünceye uygun şekilde olanaklar sunmaktadır. Baba hoşgörülü olduğu kadar anne ise disiplin ve ortaçağdan kalan bir aile yapısına sadıktır…

 

Bir yağmur altında toprak ile buluşan Camille’nin hayatı değişmiştir.

 

Çamur hayat bulur ve heykele dönüşür...

 

Dönüşen sadece heykel değildir Camile’de değişmiştir ve o güne kadar giydirilen beyaz kıyafetler artık giyilmeyecektir. Tanrının unuttuğu isimdir beyaz çiçek, unutulmuş bir yerden ayrık otu gibi çıkacaktır. Kendisine tanrının unuttuğu ismi aramaktadır. İsim bir başarı üzerine verilirdi Asya’da çocuklara, belki o da içgüdüsel olarak ismini yapacağı eserler ile kazanacaktı…

 

Rönesans’ı yaşamış Avrupa’da kadınlar hala yok sayılmaktadır, onlar akademinin kapısının önünden geçmesine bile izin verilmemektedir. Kadın poz vermek için akademiden girebilir ama heykel ve resim çizmek için değildir…

 

Camille kaderini çamur ile oynayarak çizmiştir. Onu izleyen gölgesi hep acıyı, trajediyi taşır.

 

Babasının desteği ile eğitim için Paris'e gider… Orada bir çevre içine girer, kadınlardan oluşturduğu bir çalışma atölyesi kurar ve el yordamı ile birbirlerinden öğrenmeye çalışırlar… Gazeteden okuduğu bir ilan dikkatini çeker, akademi dışında öğretim üyeleri özel ders vermektedir kendi özel atölyelerinde… Hemen başvurur, kabul edilir...  Akademiye giremez ama akademi dışında çalışan ustaların yanında eğitim alacaktır… artık bir yol açılmıştır, ustalar ile yan yana gelir, o yan gelişler sırasında dönemin usta sanatçıları ile aynı atmosferi solur ve Auguste Rodin ile tanışır. Onun ile yakınlaşır. Ondan sadece duygusal değil, sanatı açısından da etkilenir, onu taklit ederek elini kullanımını geliştirir…

 

Rodin, onun hayatına iz bırakacaktır.

 

Birlikte yaşamaya başlarlar, bir kadının bir erkek ile evlilik dışı aynı evi paylaşımı annesinin hışmını çeker, çünkü olacak şey değildir! Anne kızından utanır, çünkü onu pervasız tavrı annesinin cemiyet içinde konumunu sorgular kılmıştır. Kızını eğitemeyen annenin duygusal tepkisi çok serttir ama önünde babası annesinin tepkisinin önünde ki engeldir…

 

Duygusal yıkım ailenin dağılmasını da ortaya çıkaracaktır…

 

Tiyatro oyunumuz bir video görüntüsünün duvara yansıması ile başlar.

 

Mekan bir akıl hastanesi, hastane içinde bir oda. Odanın içinde bir kadın. 10 Mart 1913 yılında yatırılan ve ömür boyu orada kalması sağlanan bir heykeltıraşın o ana ve çocukluğuna doğru giden bir öykü. Zamanın içinde kadının konumu, düşüncesi, yaşama karşı duruşu ve çevresinin ona tepkisi. Özellikle annenin kızına karşı hasmane diyebileceğimiz bir tavizsiz duruşu ve onun yaratmış olduğu atmosfer, duvara yansıyan görüntü…

 

Müzik ve dış ses bizi oyunun içine davet eder, yukarıdan aşağıya doğru bırakılan buharın üzerinde görüntü, belli belirsizidir… Sanki Camille’nin iç sessidir/ ruhudur buharın üzerine yansıyan görüntü…

 

Oyun boyunca sahne ile uyumlu video görüntüsü, bizi bir anlamda akıl hastanesinin odasından geçmişe bakmaya teşvik ediyor. Bir odanın içinden yaşanmışlıkların trajedisi. Acı, öfke, beklenti, kıskançlık duyguları arasındayız hepimiz.

 

Ebru Unurtan Urağ öyle başarılı bir performans çiziyor ki, sahnede bir heykeltıraş ustasını her boyutu ile görüyoruz. Gözünün kenarına biriken yaş, öfkede bir sağanak yağmura dönüşecek gibi öfkesini gaz damlasının içinde haykırıyor… Bozulup yeniden yaratılan Auguste Rodin’in büstü… 

 

Her öfke anında büstün çamurları parçalanıyor, her sevgi duygusunda yeniden çamurların yerini aldığını görmekteyiz… Rodin’in o çapkın ama aynı zamanda duygusal bir şekilde sarıldığı, sarılma anında onun en büyük rakibi olarak görmesi, ondan almak istediği gücüde görmekteyiz... Rodin, erkek egemen toplumunda başkaldıran, öfkeli, güzel bir kadına aşıktır ama toplum içinde kendisini daha öne çıkarmak ve göstermek isteminin yaratmış olduğu bir kıskançlık, onu aldatmaya, onu cinsel olarak küçük düşürme yolunu seçmiştir…

 

Her şeyin farkındadır Camile, farkında olmanın getirmiş olduğu bir öfkede vardır, o öfke büstün üzerine şekilsiz duran çamurdan çıkarmaktadır, çamur aslında onun hayatına yön verendir, ilk adımdır ve son adımda da onun hayatını çamur biçimlendirmektedir. Karakterini, bağımsız ve kadın olmanın getirmiş olduğu toplumsal baskı karşısındaki direnci, isyanı…

 

Bu isyan annesine farklı bir şekilde yansır… Annenin tepkisi ise yok sayma, küçük düşürücü davranan kızını evlatlıktan reddetme şeklindedir…

 

Mekan bir koğuş, akıl hastalarının kaldığı bir koğuşta akıl hastalığı tarife uymasa da bir sanatçı ailesinin isteği üzerine orada kürek mahkumu gibi kalmaktadır. Ailesi tarafından unutulmak istenen evladıdır. Dedikodulara, kızlarından dolayı başlarını öne eğmek zorunda oldukları burjuva ilişkisi içinde konumlarını korumak adına canlı canlı mezara gömülen ve unutulan bir sanatçı…

 

Tiyatro salonunda seslendirilen metnin dili muhteşemdir, her vurgu, her hareket öyle içe sinmiştir ki, seyirci ister istemez kendisini Camille’nin yerine koymakta ve oyunun içinde yaşamasına sebep olmaktadır.  Irmak Bahçeci ve Yıldırım Fikret Urağ tarafından oluşturulan metin çok sağlam olunca, oyuna hakim bir yönetmen (Yıldırım Fikret Urağ ) olunca, sağlam bir oyuncu tarafından canlanınca, sizi ister istemez bir akıl hastanesinin odasında o unutulmuşluğun içine itiyor… Sahneye verilen video görüntüsü, suyun üzerine yansıyan görüntü, sahne ışıkları ve müziğin ve dış sesin uyumu ile sizi bir görsel şölenin içinde trajediyi yaşamaya itiyor… Her tiyatro salonunda alışık olduğumuz cep telefonu ile oynama bu salonda yoktu, cep telefonu ışıkları ne seyirciye ne de sahneye ulaşmadı, çünkü açılmadı cep telefonları, seyirci sanki hipnoz olmuş gibi sahnede olanı izledi, küçük aralar eşliğinde…

 

Sahne, müzik, ses, ışık, kostüm, dekor öyle iç içe geçmiştir ki, sahne salona yayılmış şekildedir. Seyirci oyunun içinde, oyuncu bir heykeltıraş olarak yanlarında çamurun parçaları öfke anında sanki seyirciye dokunmaktadır... Oyunun sonunda yazanlar, teknik ekip, oyuncu nezdinde dakikalarca ayakta alkışı hak etti ve hak ettiğini seyircisinden aldı... Muhteşemdi tek kelime ile her salonu terk edenler aralarında aynı düşünceyi ifade ediyorlardı...

 

 

İsmail Cem Özkan

 

Yazan: Irmak Bahçeci & Yıldırım Fikret Urağ

Yöneten: Yıldırım Fikret Urağ

Oynayan: Ebru Unurtan Urağ

Yapım: Pafta Tiyatro & Revocrea Kreatif Yapım & Asiye Değirmenci

Oyun İçi Filmin Yönetmeni: Kerem Çakıroğlu

Müzik: Karen Homayounfar

Dekor Tasarımı: Sırrı Topraktepe

Işık Tasarımı: Mustafa Türkoğlu

Kostüm: Nihal Kaplangı

Afiş Tasarımı: Özgün Kaya

Reji Asistanı: Ayyüce Kar

Genel koordinatör: Nilay Kulakçeken

 

Taşıma suyu ile…

Taşıma suyu ile…

 

Bir ev temeli ile birlikte taşınabilir mi? Bir ağaç kökleri ile taşınır mı? Bir devlet geleneği, devlet geleneğine sahip insanları ile birlikte taşınabilir mi?

Tüm sorulara tarih içinde yaşanmışlıklara bakarak “evet” diyorum...

Devlet nasıl olur diye sorabilirsiniz, haklısınız, diğerleri tamam da devlet olur mu?

Olur!

Osmanlı devleti balkan devletiydi… Peki, Balkanlardan Türkler, Müslümanlar uzaklaştırılırsa ya da zor ile yerlerini terk edilmeleri sağlanırsa!

İki emperyalist devlet bu konuda üşenmeden projeler, programlar, yol haritaları çıkarıp, ona uygun politikaların oluşması için Balkanlarda programlar koysa, ona göre uygun ajanlarını orada istihdam etse, dışarıdan dayatmalar ile yeni Balkan siyasi haritası çizseler?  İstenilen yeni Balkan siyasi haritasına uygun olarak halklar arasında nefret söylemleri geliştirse; bağımsızlık, ulus devlet olmanın birincil koşulu homojen kurtarılmış bölgelerin yaratılması için Kilislerin konumlarının değiştirilmesi… Halkın desteğini alacak, ekonomik olarak kilise tarafından desteklenecek küçük silahlı gerilla birliklerin oluşturulması sağlansa… O güne kadar olmamış ama test edilmesi gereken örgütlenme modelleri oluşturulsa… Osmanlı devletinin yapacağı karşı operasyonlarda mücadele eden hücreler yakalanmış olsa dahi, ancak belirli bölümünü çözecek şekilde yatay örgüt ağı kurulsa... Sonra bu modeli Osmanlı devletini çözecek ve yeni devlet kuracak kadrolara da öğretilmiş olsa...

Tüm bunlar tarih içinde oldu...

Balkanlardan kovulan Osmanlı devletini Anadolu’ya taşırken, devlet birikimine sahip kadroların ve onların destekleyicisi konumunda olan Müslüman ailelerin taşınmasının olanakları yaratılarak, ileride kurulacak olan devletin altyapısı oluşturulmuş ve var olan devlet korunmuş olacaktı...

 

Oldu da!

 

Eğer Balkan göçü olmasaydı, Anadolu’da devlet kuracak kadar (Osmanlı devleti uzun ömrü içinde Anadolu’yu kendi haline bırakmış ve oluşumunu Balkanlarda geliştirmiştir.) siyasi birikim olmadığından, Anadolu daha ağır koşullar altında halklar birbirini daha fazla boğazlayarak, kontrol dışı oluşumların oluşmasına da sebep verilebilinirdi. Kontrol altında oluşumlar hep anlaşmalar ile karşı tarafa dikte edilmiştir. Karşı taraf elde ettiklerini haklarını “büyük zafer” olarak kendi halkına sunmakta özgürdür. Yoktan oluşan bir devlet için her hak kazanılmış zaferdir…

 

Emperyalist devletler ve onun stratejini çizen politikacılar, planlarını kontrol dışına çıkacak olasılıkları en aza indirmek ile yükümlüdür. Politikalar tek bir yol üzerinde oluşturulmaz, karmaşıktır ve o karmaşa içinde her türlü olasılık öncelikle kendi aralarında tartışılır ve akla en yakın olarak kabul ettiklerini uygulamaya koyarlar…

 

Sömürgecilik tarihi emperyalist olan devletlere daha güvenli oluşumları önceden test etmek ve olasılıklarını bulmak konusunda büyük bir birikim sunar...

Bugün içinde yaşadığımız devlet, Osmanlı devlet gelenek ve göreneklerinin devamıdır. Bu devletin “homojen ulus” devleti macerası Osmanlı İmparatorluğu’ndan kaynaklanan çözülmemiş ve yüzleşilmemiş sorunlardan oluştuğu gerçeği ile karşılaşırız...

Biz sanayi ülkesi olamadık, çünkü bizim sanayi bir ülke olmamız aslında sömürge kültürünü emperyalist devlete aktarmamız anlamına gelirdi ki, bu hiç bir devletin isteyeceği şey değildi... Osmanlı devletinin sömürge olarak kalması, aslında sorunlar içinde parçalanmaya doğru giden yolun önünü açıyordu.

Bir daha “Avrupa içine doğru akım yapan” bir devlet olmamızın önünde engeller, aslında devlet Balkanlardan taşınırken oluşturulmuş ve bize verdikleri olanaklar içinde kendimizi “yurtta sulh, cihanda sulh” kavramı ile ifade etmeye çalıştık. Biz, bize verilen sınırlar içinde kalacağımızı ve bir daha ne emperyalist ne de sömürge politikaları başkalarının topraklarına bakarak ne kurgulayacağız ne de ona uygun stratejiler geliştirmeyecektik. (izin verilene kadar)

 

Var olan sınırlar içinde, cumhuriyet kurulduktan sonra homojen devlet kurmak için her türlü “zoru” hak olarak gördük, ulus devletin mantığına uygun kararlar alınıyordu. İmparatorluktan ulus devlete geçişte homojen devletin oluşumun tek sonucu vardı, sermaye biriktirmek. Devlet eli ile sermaye biriktirip “batı medeniyeti” içinde yerimizi alacağımızı düşündük, planladık. Sermaye, demokrasi ile değil otokrasi ile gerçekleşecekti, bir daha asla geriye gitmeyecektik!

 

Borçlu bir devlet kendi ayakları üzerine asla yürüyemez, sadece borç verenlerin izin verdiği kadar dışarıya karşı güçlü ama içeride otokrat iktidarların oluşumuna izin verildi. Otokrat iktidarlar her zaman emperyalist devletlerin yarattığı ortamda, onların isteklerini yerine getiren liderleri ile içte oluşacak olan (kontrol dışı) herhangi değişimin önünde bizzat engel olarak konumlandırılmıştır…

 

Teknoloji ithal eden ama teknoloji üretmeyen yarı sömürge bir devlet konumumuzdan bir türlü çıkamadık...

 

Sınırlar içinde ve dışında oluşan / oluşturulan iki taraflı devleti de kontrol edecek şekilde (ileride sorun yaratacak) nedenler yumağı sınır çizgisine bırakılmıştır. Eğer iki tarafta yer alan halkların yaşam alanlarının ortasından sınır çizildiğinde, o siyasi çizgi aynı zamanda her iki devletinde kontrolü için kullanılacak bir silah haline gelebilir. Bu sayede her iki ülkeden birinde kontrol dışı oluşacak “devrim" gibi köklü değişimlere karşı devrim sonrası çatışmalar örgütlenebilir ve o devrimin en kısa sürede başarısız olması için ortam yaratılır…  

 

Kıbrıs’ın parçalanması (taksim edilmesi, 1974) garantör ülkelerin bilgisi dahilinde olmuştur. Birleşik Kıbrıs, bağımsız olarak karar alması ve kendi çıkarını koruması demektir. Ortadoğu’da gelişecek olan olaylar için bir risk teşkil ediyordu.

 

1979 yılında İran’da oluşturulan şahın iktidardan alınması süreci ve şahın yerine getirilen İslam iktidarı aslında emperyalist devletlerin kontrolünde “yeşil kuşak” stratejisine uygun olduğunu yıllar içinde anladık. Bu değişim Şii devletinde gerçekleştirilerek Suudi Arabistan gibi stratejik önemli ülkelerin iktidarının korunması ve devamı sağlanmıştır… İran’da Humeyni iktidarın güçlenmesi için Irak devletinin saldırması gerekliydi. Sınır konusu bahane edilerek Saddam rejimi bir “piyon” olarak İran'a karşı savaş açmış, bir avuç toprak almadan yıllar sonra savaşı sonlandırmıştır. Irak’ın kaderi de bu savaş ile aslında çizilmiş oldu… Kuveyt'in işgali ile Arap dünyasına mesaj verilmiş ve bir daha Kuveyt eski gücüne ulaşamamıştır. Sınırlarda oluşturulan sorunlar ne kadar hayati olduğunu bu savaş ile bir kere daha ortaya çıkmıştır.

 

Balkanlardan taşınan devlet gerek olduğunda emperyalist politikaya uygun olarak uygun koşullar altında kullanılmıştır… Büyük Ortadoğu Projesi adı verilen projede gereğini devletimiz yerine getirmiştir. “Arap Baharı” sürecinde Ortadoğu’da emperyalist politikalara uygun karar alamayan liderler değiştirilmiş ve yerlerine kaos bırakılarak Ortadoğu’da yeni enerji politikası ihtiyaca göre biçimlendirme süreci içindeyiz… Kesinlikle bir araya geleceği kabul edilemeyen devletler artık bu süreç içinde birbiri ile işbirliği içinde, siyasi olarak birbirlerini tanımışlardır…

 

Taşıma su ile değirmen nasıl ki verimli olmazsa, kuruluşundan kaynaklanan sorunları çözemeyen devletler ve bir arada yaşama olanaklarını nefret söylemleri ile ortadan kaldıran ülkelerin başarılı olma şansı yoktur…

 

İsmail Cem Özkan

 

Hırçın Kız

 Hırçın Kız

 

William Shakespeare’in yazdığı ama sahnelerde yeniden yeniden doğan bir kara mizah olarak adlandırabileceğimiz trajedinin drama döndüğü oyun, zamanın içinden gelen ve güncel olan ile kucaklaşmasıdır.

 

Bir baba ve evlenme yaşına geldiğine inandığı kızlara taliplerin artması üzerine bir kural koyar, önce büyük kız evlenecektir, her şey sıra değil midir, duygular ve mecburiyetler yoktur, sıra ile geldik bu dünyaya ve sıra ile sıramız geldiğinde yaşayacağız bazı şeyleri… Hayata sırası gelene göre bakan bir kültür vardır, bu kültürel bakış açısı günümüzde çok değişmiş olmasına rağmen hala sırası gelene göre davranan geleneksel bakış açısı da mevcuttur... Ataerkil aile yapısının bir yansımasıdır ve o yansımanın günümüze taşınan düşüncesi ve davranış birikiminin gülünç ama trajik yanımızı sahneye taşımız Yücel Erten.

 

Klasik bakış açısıdır, büyük küçüğü kıskanır, çünkü küçük hem güzeldir hem de çok şımartılmıştır. İlk çocuk her zaman küçüğe göre daha sorumlu ve sorunlu yetişir, çünkü aile geleneksel bakış açısı içinde ilk tecrübesini ve disiplinli eğitimini ilk çocuk üzerinden deneyerek tecrübe kazanır, o tecrübeden kaynaklanan bir tecrübe ile küçük daha fazla şımartılır…

 

Kızını evlendirmek isteyen babanın kapısına evlenmek isteyen erkekler sıraya girmiştir. Elbette bu sıraya girişin en büyük nedeni paradır, çünkü kızı alan aynı zamanda mirastan ve zenginlikten de yararlanacaktır. Maddiyattır evlilikte belirleyici olan. Kız babası da kızını rahat yaşasın diye zengin birine vermek istemektedir. Para üzerine kurulmuştur aile kurumu…

 

Klasik ve bilinen bir öyküdür ve bu öykünün kurgusu sahneye uyarlanırken günümüze yansıması da öne çıkarılmıştır… Sade bir dekor ve işlevsel olan sahnenin içinde oyuncular öyle yerleştirilir ki, oyunda akıcılığın ve devamlılığın en büyük yardımcısı olmuştur. Sahnesi rahat olan bir oyunda oyuncular kendilerine verilen role hayat vereceklerdir. Oyuncu hep mimikler hem de sesleri ve davranışları ile giyindikleri rolü sahneye uyarlarken elbette sahnede yer alan diğer oyunculardan büyük yardım alır, çünkü sahnede bir oyuncu dahi oyuna uyum sağlayamadığı zaman domino taşı gibi oyun çöker, ne kadar oyuncunun yetenekli olması, yönetmenin sahneye oyun kurgusunu kurmasının bir önemi kalmayacaktır. O yüzden elde olan bir öyküyü ete kemiğe bürünmek ve üç duvar arasından seyirciye ulaşımı öncelikle elde var olan oyuncular arasından bu öyküye uygun oyuncuların seçimi ile başlar… Oyuncuların seçimi, oyuncuların birbiri ile uyumu ve uyumu daha öne çıkaracak ışık, ses, sahne düzenlemesi oyuncu ile seyirci ile ilişkisinin de seviyesini belirleyecektir…

 

Yücel Erten tecrübelidir, üstelik bu oyunu daha öncede sahneye koymuştur, devlet tiyatrosunun olanakları ile yeniden hayat bulan bu oyunda günümüze yapılan göndermeleri ile kadın sorunun evlilik ve köleleştirme süreci ve köleleştirmeye karşı kabul edilmiş gibi ama intihar ile başkaldırını destanını sahneye taşımıştır. Kara mizahın tüm olanakları ile sahneye seyircinin gülme duygusuna değil, akıldan ve bilinç ile sarılıp o sarılma ile ortaya çıkan kara mizahın kara gülmecesidir…

 

Hırçın Kız oyunu yeni açılan Taksim Meydanında olan AKM (Atatürk Kültür Merkezi) yeni sahnesinde ve gül kurusu renkli koltukları üzerine oturup, gül kurusu duvar rengi ve LED ışıkları altında klimanın bıraktığı soğuk hava eşliğinde izledim. Tiyatro salonu kırmızı koltukları ile bugüne kadar gelirken yeni AKM binası içinde renk değiştirmiş, sponsor olan firmanın istemleri yeni sahneden oyuncuya yeni gibi ama eski bir oyunun yeni sunumu ile karşılaştım… Konukların davetiyeli olanları Ankara merkezinden belirlenen tiyatro salonu, seyircisini geniş bir lobi salonu ile karşılıyor… Kapının önünde ve salonun içine dağıtılmış devlet tiyatrosu konuklara yol gösteren hostesleri ile salonu doğru bakıyoruz. Sıcak bir sahneye sıcak renkler eşliği ile ineceğinizi düşünebilirsiniz ama sıcak ışıkların yerini LED ışıklar her yerden size sırıtıyor…

 

Hırçın Kız oyununu izlerken beni sahneye bağlayan bazı oyuncular olmuştur, oyunda ilk sözler sahneden seyirciye ulaşırken daha önce izlediğim aklıma geldi. Önceden izlenmiş bir oyunu tekrar izlemek aslında karşılaştırmayı ortaya çıkarır ama beni sesin salona yayılırken bir ahenk sorunu olduğunu düşündüm, seste bir sorun var ama tam tanımlayamadım, çünkü bazı kelimeleri algılamakta zorlandım…

 

Oyunda beni en çok oyuncuların tek tek performansları kucakladı, oyun bütünlüğü içinde bazı oyuncuların mimikleri ve hareketleri daha çok ilgimi çekti… Zülfükar Ali Sinan Demir gözleri ile öne çıktı gibi. O bakışlar ile nasıl bir karakteri canlandırdığını anlatıyordu. Ama onun yanında Burak Altay mimikleri ile oyunda en çok ilgimi çeken kişi oldu. Her sahnenin ve her ses değişiminde mimikleri ile oyuna derinlik kazandırıyor… Onun mimikleri ve göz hareketleri olmasaydı acaba oyun daha mı cansız olurdu? Veda Yurtsever, Hakan Meriçliler ve diğer oyuncuların birbirini destekleyen ve büyüten oyunları ile oyunu bir bütün olarak algılamamıza ve ortak emeklerinin ortaya çıkardığı klasik ama yeniden yorumlanan ve seyirci ile bire bir ilişkiye geçen oyun alkışı hak ediyordu ve o haklarını oyun sonunda aldıklarını gördüm… Bir de oyun boyunca cep telefonu ile ilgilenen insan yani seyirci diyemiyorum çok azdı. Oyun ile kucaklaşamayanlar whatsApp ile sohbetlerine ara vermediler… Parası ile koltuk işgal edenler neden o koltuklarda otururlar ki, çık fuaye orada sessiz bir ortamda sohbet et, yok diyorlar illa karanlık odada sohbet güzel oluyor…

 

Bu sırada oyunu izlememe sebep olan güzel dostum Neslihan Ekler Öztürk teşekkür ederim…

 

İsmail Cem Özkan

 

Hırçın Kız

Yazan: William Shakespeare

Çeviren: Nurettin Sevin

Yöneten: Yücel Erten

Oyuncular: Veda Yurtsever, Hakan Meriçliler, Uğur Hakan Güneri, Turan Günay, İlkay Akdağlı, Fatih Dokgöz, Zülfükar Ali Sinan Demir, Burak Altay, Çiğdem Yıldız, Ahmet Taşdemir, Ahmet Kurt, Başak Ova, Bilal Ercan, Büşra Saraç, Erdem Bilgi, Hakan Sivlim, Mehmet Emrah Hamşioğlu, Muhammed Yıldız, Oya Ünal, Özlem Karataş, Rezzak Aklar, Seda Özgiş, Tuba Aydın, Tuğçe Topçu

 

Birilerin üzerine toprak atılmasın!

Birilerin üzerine toprak atılmasın!

 

Diyanetten bağımsız Alevi ve Bektaşi kurumlarının başına bir devlet şemsiyesi geçirilecekmiş… Olumlu bir adım mı, bunu zaman gösterecek…

 

Eğer ülkemizde laiklik olmuş olsaydı devlet şemsiyesi dini kurumların üzerinde olmazdı, bizde devlet dini kontrol etmek ve halkı din ile uyutmak için bu şemsiye işini hep kullanmıştır... Osmanlı'da da bu böyleydi, bugün ki cumhuriyette de böyle olmuştur. Alevilik Kurumu Osmanlı’da da hep illegal olmuş, olan dergahları ve türbelerin başına Nakşibendi devlet memuru atanmıştır... Türk devleti kurulunca da bu sistemde değişen bir şey olmamıştır, uygulama olduğu gibi hep devam etmiştir...

 

Hep bir algı oluşturulur, işte cumhuriyet kuruldu Alevilik bir anlamda özgürlüğüne kavuştu ama öyle değildir, kapatılmıştır, hatta uzun süre dergahları sahipsiz kalmış, yıllar sonra müze olarak açılımına izin verilmiştir, elbette müze olunca müdürü de Alevi olacak değildi ya, Osmanlı da gelen gelenek devam etmiş, Nakşibendi tarikatından gelenler müze müdürü oluvermiş…

 

Tarihte ilk defa bir Alevi Kurumu devlet şemsiyesi altına giriyor... İlk olduğu içinde bakalım nasıl sonuçlar çıkacak bilmiyorum ama en azından devlet şemsiyesi altında olan bir kurum ve inanca karşı nefret söylemlerinde biraz azalma olur mu?

 

Tarih boyunca kendisini savunmaya olanak verilmeyen Alevilik bugüne kadar kendisine karşı geliştirilen nefret söylemlerine karşı gerçek anlamda kamuya yayılacak şekilde bir çalışma yapamadı, kendi söyledi, kendi dinledi. Hep katliama uğradı, hep sürüldü, hep horlandı, hep ötekileştirdi... Dağların dorukları, yol geçmeyen, kervan bulunmayan yerler Alevilerin yaşam alanı olmuş…

 

Şemsiye altına girince bakalım Alevilerin hayatında ne değişecek?

 

Alevilik Kurumu içinde ruhban sınıfı oluşturmaya uygun bir hiyerarşi var, o hiyerarşi devlet çatısı altında acaba nasıl örgütlenecek, post mu önemli, bilgi mi önemli olacağını zaman gösterecek...

 

Ülkemizde her açılım bir masa devrilmesi ile sonuçlanmış, çünkü masa devrilmese masaya gelen sorunlar ile yüzleşmek gereklidir. Yüzleşmek bir anlamda öteki olarak kabul edileni muhatap almakla kalmıyor, ona pozitif ayrımcılık yapacak kadar ileri boyuta taşınacak suçların yeniden ortaya çıkarılması ve hesaplaşmasıdır… Ülkemizin dereleri sadece kan taşımadı, insan kemiklerine de ev sahipliği yapıyor. Derelerde olan kemiklerin ete bürünmesi, sessiz çığlıkları sese dönüşmesi elbette rejimin kurumlarının yeniden düzenlenmesi ve resmi tarihin yeniden yazılmasını ortaya çıkaracaktır…

 

Her açılımın gerçek sonuçları vardır ama bu sonuçlar ile yüzleşmeye ne toplum ne de sistem hazırlıklarını yapmıştır. Yukarıdan aşağıya örgütlenen devlet yapımız, yukarıdan aşağıya değişimi dayattığında acaba hep pozitif ayrımcılıktan yararlanmış “çoğunluk” olduğunu düşünenlerin ellerinde devlet olanaklarının azalması karşısında direnci olacak mıdır? Alışkanlıklar ve nefret söylemi ile biçimlenen toplumun ön yargılarını kırmak siyasi bir sonucu doğurur.

 

Her açılım bir anlamda o açılım için öngörülen toplum liderine ve kurumlarına para aktarmak demektir. Genel anlamda parasını veren düdüğünü çalar... Devlet para aktardığı hedef kitleyi kendi amacına uygun değişimini dayatması veya gizliden asimilasyon için oran hazırlamaz mı?  

 

Başka açıdan bakarsak eğer yapılan projede parayı alan, parayı verenin istediği makamdan çalmaya mecburdur... Eğer devletin istediği makamı çalmazsa devletin öngörüleri boşa düşmesi ve birden para kaynağının kesilmesini ortaya çıkarmaz mı?

 

Alevi açılımı bakalım ne zaman masa devirmeye kadar gidecek?

 

Kürt açılımı başarısız oldu, sonu hendek içinde üstleri toprak ile örtülen Kürt vatandaşlara oldu...

 

Her açılımın sonunda birilerin üzerine toprak atılmasın!...

 

İsmail Cem Özkan

 

Sansür…

Sansür…

 

12 Eylül öncesi bir sansür kurulu vardı, tek elden orada sansürlendi... Bugün ise sansür yapan kurum sayısı fazlalaştı, tek elden yerine eskisi gibi tek ideoloji ve tek parti çıkarını gözeterek sansür kurulları farklı mekanlarda çalışmaya devam ediyor. Kurum sayısı artınca elbette çalışan eleman sayısı da arttı, bir de sansür kurullarına dahil olmayan gönüllülerde toplum içinde aynı işlevi –rejimi/ istikrarı korumak- adına yapıyor...

 

Sansürün amacı bellidir, rejimin yalanlarını ortaya çıkaracak bilgileri- pardon doğrularını ve yaratılmış gerçeklikleri hakkında oluşacak soruları baştan önlemek amacı ile sistemin arıtma birimidir... Evimize gelen suları nasıl ki su arıtmadan geçirip yeniden temizliyorsa, bize ulaşacak olan bilgilerde devletin bekası için arındırması ve halkın yararına olmayan tüm bilgilerin temizlenmesini gereklidir ve bu işi adı farklı olan sansür kurulları yapar.

 

Halkın iyiliğini düşünen kurumlara verilen genel isim sansür kuruludur ama artık sansür demiyoruz, her kurum için oluşturulmuş birimlere birden fazla isim verilmektedir...

 

Yayınevi sahipleri yayınladıkları kitabı daha çok satmak için okuyucusunun istediği dili yakalamak adına sansür yapar, devlet adına görev yapanlar ise halka zararlı bilgi gitmesin diye...

 

Ortada bilgi varsa devletin çıkarı veya şirketin çıkarına ters geliyorsa ya süzerek kullanılır ya da görmezden gelip yokmuş gibi davranılır. Her durumda da sansür vardır, birinde görülen diğerinde görünmeyen…

 

Günümüz koşullarında sansürsüz toplum ve şirket olmaz, çünkü çıkar varsa orada sansür kaçınılmazdır...

 

Sansürlerin hepsinin işlevi aynıdır, zarlı olacak bilgiyi / kelimeyi temizlemek…

 

Reklamını kesen sansür kuruluna Basın İlan Kurumu, ekranda kelime cımbızlayana RTÜK, cumhurbaşkanına hakaret suçu ve takibi için oluşturulmuş avukatlar grubu... Maliye bakanlığında bile sansür kurulu var, bazı rakamlar yok sayılır ya da görmezden gelinerek eksik bırakılan rakamlar halka açıklanır… Aynı şeye benzer söz konusu işler ise istatistik kurumu içinde geçerlidir, öyle örnekler alınır ki sokağın sesi farklı çıkar her açıklamada… Piyasayı belirleyen kurumların açıklaması aynı şekilde, kısaca kamuoyunu etkileyecek her açıklamanın olduğu yerde bir sansür kurulu vardır… 

 

Bu arada “Sansür Kurumu/ dairesi” diye bir kurum kaldı mı?

 

İş yerinde patrona iş arkadaşını ispiyonlayan da farklı bir sansür kurumu işlevi görüyor, o gelince otosansür devreye giriyor! Patronun/ daire başkanlarının kulağı olanların olduğu yerde ister istemez otosansür devreye girer, patronun/ daire başkanlarının hoşuna gidecek haberlerin oluşumunu sağlayanlar da farklı bir sansür kurulu işlevi görür… Sansür hep içeriye karşı yapılmaz, bazen içe yönelik sansür kurulları da olur. Devletin lideri bir gün çıkar der ki “kandırıldım!” bilin ki orada ters sansür hayattaki görevini yapıyordur!

 

Sansürsüz anımız yok gibi!

 

Metrobüs'te / otobüste yanında duran/oturan kişi WhatsApp yazışmayı okuyor ve polise şikayet ederek kurumun kendisine verdiği görevi yerine getiriyor...

 

İran’da bugünlerde kadınların ayaklanması ile başlayan süreçte internet kesilmesi ve sansürden bahsediyor ama bizde de hiç bir şey eskisi gibi değil... Yaşantımızın her anında süzülmüş bilgiler altında gerçekten uzaklaştığımız bir yaratılmış gerçeklik içinde hayatı anlamaya ve kavramaya çalışıyoruz…

 

İsmail Cem Özkan