La belle Hélène / Güzel Helen (opera)

La belle Hélène / Güzel Helen (opera)

Kadıköy Belediyesi Süreyya Opera sahnesi’nde Türkiye Prömiyeri yapılacak olan La belle Hélène / Güzel Helen için bulunmaktayız. Operet olarak adlandırılan ve klasik bir oyunun sahnelerimizde hem de kendi dilimizde bulaşacağı için heyecanlıydım. Ama her yeni olanın öncelikle adından başlayarak irdelemek gerektiğini düşünüyorum, her ne kadar her Türk her konuda fikir sahibi olsa da ben bilgi vererek başlayayım, çünkü çok tanınan ve yaygın olmayan terimler bir birine yakındır ve her birimizin kafasında farklı çağrışımlar yapar.

“Operet, olayları gülünç ve toplumsal, siyasal yergi öğeleri içererek anlatan müzikal sahne oyunudur.” Operet daha kısa ve daha hafif konuları içeren müziksel eser olarak Fransız seyircisi için Jacques Offenbach tarafından kurulduğu kabul edilmektedir. 19 yüzyılın ortalarında sahnelerde yerini alan  ‘opera comique’ seyircisini yaratmıştır. Sahnenin neşesi seyircisine ulaşırken, seyircin tepkisi sahnede ki eğlence ögesini daha da gelişmesine katkı sunmaktadır. Kısaca sahne ve seyirci geçişi iç içedir.

Konusunu anlatmadan önce kısaca gözüme çarpanları hemen belirterek başlayayım ki, oyuncuların sahnede ki doğal hareketleri aslında doğal olmayan ve önceden planlanarak ince ince araya serpiştirilmiş ama oyunun bir parçaymış gibi sunulan ayrıntıyı yazmadan geçemeyeceğim.

Oyuncular sahnede yerini alırken, prova rahatlığı içindeler… Suflör prova anındaymış gibi sahnedeki oyuncuya sözlerini aktarmaktadır, seyirciyi görünce utangaçlık içinde kaçar… İkinci bölümde ise Ajax II (Can Reha Gün) rolünü canlandıranın seyirci ile işaret dili ile iletişime geçmesi ve oyunun zamanından uzak günümüzde anlamlı olan işaret dilini kullanarak sahnede yabancılaşma tekniği kullanılmaktadır…

Sahne düzenlemesi tanrıların yaşadığı bir alandır. Tanrıların oturduğu Roma gelenekleri içinde gördüğümüz koltuk bulunmaktadır. Sahnenin sol tarafında sabittir. Her ne kadar Helen kültürünün (Antik Yunan) içinde geçmiş olsa da sahne düzenlemesinde bu şekilde tercih edilmesi oyunun akıcılığı içinde sahnenin ne kadar başarılı bir seçim olduğunu anlıyoruz. Koro ve kalabalık oyuncu kadrosu sahnede hareketleri o sahne içinde kendisine özgür alan bulmaktadır… ışık sahnenin bölüm geçişlerinde ve ağırlaştırılmış zaman dilimlerinde renk değişimi ile bize birden ortam değiştirdiğini ve zaman akımında iç konuşmaya doğru evirildiğimizi de göstermektedir.

Orkestra sahnenin ön alt tarafında yer alırken orada oyunun bir parçası olduğunu ve oyunun akışını ve seyirciye ulaşımında köprü görevi gördüğünü yaşayarak hissettik. Orkestra şefi zaman zaman sahnedeki oyuncular ile diyaloga girerken sahnenin ayrılmaz parçası olduğunu seyirciye vurgulamaktadır. Müzik, sahne gösterisinin ayrılmaz parçası olmasının ötesinde ruhudur…

Achille (Serkan Bodur) kostümü günümüzde motor kullananların kostümü içindedir. Geçmiş ile günümüz arasında bir köprüdür… Hêlêne ile yakınlaşmak isteyen ama o kadar zeki ve akıllı olmayan biridir. Girdiği yarışmada kaybetmeye mahkumdur bir anlamda…

Truva Kralı Priamos’un oğlu Paris elinde bir mektupla Sparta’ya gelir; bu mektubu tanrıça Venüs, Jüpiter tapınak başrahibi Calchas’a göndermiştir. Venüs mektubunda başrahibe emir vererek, Juno, Minerva ve kendisi arasında düzenlenen bir güzellik yarışmasında kendisini en güzel tanrıça seçen Paris'e mükafat olarak söz verdiği üzere, Hélène'in Paris 'e aşık olmasını sağlamasını istemektedir.

Calchas bulunduğu ortamın en kritik insanıdır, onun elinde güç vardır ama o gücü krallara ve çevresine etkilediği boyuttadır… Dolayıdır gücü aslıda… onsuz bulunduğu ortamda hiçbir düşüncenin hayat bulma şansı yok gibidir. Her bulunduğu ortamın rengini alacak kadar kıvraktır… Kahindir… kahinler her ortamda yaşamayı bilmiş, kıvrak zekası olanlardır…

Calchas aynı zamanda kadınlara ve zevkine de düşkündür. Hilecidir… hayat kadınları gerçi Sparta’da tanımadıkları kimse yoktur ama onun ününü duydukları için onu merak etmekteler ve ilk fırsatta yanına gelmişlerdir. Saray’da o gün kralların ve komutanların toplantısı vardır, özel bir davet vardır, özellikle dışarıdan halktan birilerinin gelmesine kapalıdır… İki hayat kadını oradadır ve Calchas’ın marifeti sayesinde toplantıya davetli olurlar… O gün bir yarışma yapılacağı duyurulur, bu sefer akla hitap eden ve en akıllı ve zeki olan seçilecek ve ödül olarak Hêlêne’nin yaptığı taç takılacaktır… Elbette altından olmayacaktır… O tacın sembolik bir değeri olacaktır…

İda dağında üç güzelden birinin güzellik kraliçesi seçilmesini isterler Zeus bunda isteksiz olduğundan bu görevi Paris’e verir… Paris sonunda Hélène seçer ve onun birlikte olmak adına Sparta’ya kralların toplantına bir çoban kıyafeti ile gelir. Hélène zaten ona karşı aşk ile hisler ile doludur ve kocasına karşı zorunlu görevini yerine getirmektedir. Sevgi ve aşk yoktur… Aşkı arar ama aradığı aşk uzağında İda dağında bırakmıştır… Sparta’ya gelen Paris, Hélène’nin kaybettiği duygunun yeninde canlanmasına neden olur, kor aleve dönüşmüştür.

Kral sorular hazırlatmıştır ve Hélène’nin kocasına sormasını buyurur. Ménélas (Çağrı Köktekin) sarhoştur. O hali ile yarışmanın sorularını sorar… ilk soru basittir ve hayat kadınları bile bilir… kral hayat kadınlarına tanımadıkları erkek var mı diye sorar ki, kendisi de onları ziyaret ettiği ortaya çıkar… o yüzden hemen üstünü kapatır. Peki der sizlere gelenlerden hiç akıllı olan var mıdır? Elbette yoktur, çünkü anlık mutluluğu dışarıda arayanları akıllı olması düşünülemez… Yarışma işte onlar ile olmayanı bulmak gibidir…

Paris her soruya uygun yanıt bulur ve kazanır… Paris’in kazanması aynı zamanda Hélène ile birlikte olacağı yolu açar… Paris, Calchas’dan ricada bulunur,  Ménélas’ı görevli olarak uzaklara göndermesini… Paris, Calchas’ın Ménélas'ın ivedilikle Girit’e gitmesi konusunda kehanette bulunmasını sağlar.

Olaylar hızlı bir şekilde akar… Paris amacına doğru emin adımlar ile giderken Calchas’ın ne kadar hileci olduğu ortaya çıkar… Hayatın bir parçasıdır.

Hêlêne bir gün uyurken rüyasında Paris’i görür… bu sırada Ménélas’da gelmiştir. Ménélas Hêlêne’nin sayıklamasını duyar, hatta Paris ile birlikteliğini görür… Sarhoştur ve gerçeği olduğu gibi hemen algılayamaz… Hissetmektedir ve Paris ile olan ilişkisi onun onurunu kırmıştır… Onuru için kavgaya tutuşur…

Hélène tüm bu olanlardan  kocasını sorumlu tutar: Hélène 'e göre iyi bir koca ne zaman karısının yanına geleceğini ne zaman uzak duracağını bilmelidir. Pâris, Ménélas 'a bir skandal çıkarmaması ve çıkarırsa herkesin zarar göreceğini söyler. Ménélas bunları dinlemez ve kralların hepsini bu odaya çağırır. Hepsi Pâris'i itham ederler ve geldiği yere dönmesini isterler. Pâris oradan eli boş ayrılır ama geri döneceğine ve başladığı bu işi bir dahaki sefere başarıyla tamamlayacağına ant içer. Krallar ve yanındakiler yaz mevsimi için bir sahil kasabasına yerleşmişlerdir. Bir Venüs tapınağı rahibi gemi ile gelir ve kendisine Hélène 'i Kitara Adası'na götürme görevi verildiğini söyler. Orada Hélène 'in, yaptıklarına karşılık ceza olarak 1000 tane beyaz sığır kurban etmesi gerekmektedir. Ménélas da rahibin bu isteğini büyük bir memnuniyetle kabul eder ve karısına emri yerine getirmesini söyler. Başta bu görevi yerine getirmeyeceğini haykıran Hélène, bu rahibin, kılık değiştirmiş olan Paris olduğunu anlayınca onunla gemiye biner ve birlikte yelken açıp oradan ayrılırlar. Oyuna getirildiğini anlayan Ménélas savaş emrini verir!

Hande Soner Ürben, Hêlêne rolüne hayat verirken Rumların Türkçe lehçesini kullanarak konuşur... Muhteşemdir…

Her oyuncu ve koroda yer alanlar kendilerine verilen rolü çok iyi yerine getirdiği için salonda kahkaha hiç eksik olmadı… ‘opera comique’ Türkiye’de Türkçe olarak seyircisi ile buluştu… fırsatı olanların kaçırmaması gerekir diye düşünüyorum...

Göndermeleri bol, geçmiş ile bugün yaşananlar arasında köprü kuracağınız trajedilerimizi aslında ne kadar “comique” olduğunun farkına varacağınız bir eser…

Operet görmeyenlerin görmesini özellikle isterim ki, sanat kavramınız mutlaka kafanızda yeninden biçimlenecek ve tanımlanacaktır…

İsmail Cem Özkan

Libretto: Henrı Meılhac, Ludovıc Halévy

Türkçesi: Işık Noyan

Orkestra şefi: Serdar Yalçın

Sahneye koyan: Murat Göksu

Dekor tasarım: Zeki Sarayoğlu

Kostüm tasarım: Serdar Başbuğ

Koro şefi: Paolo Villa

Işık tasarım: Ahmet Defne

Hêlêne: Şebnem Ağrıdağ ve Hande Soner Ürben

Paris: Caner Akın ile Ahmet Baykara

Ménélas: Cenk Bıyık ve Çağrı Köktekin

Oreste: Nesrin Gönüldağ ve Deniz Erdoğan

Agamemnon: Alper Göçeri ve Kevork Tavityan

Calchas: Zafer Erdaş ve Ufuk Karakoç

Likos, Achille: Serkan Bodur ve Yoel Keşap

Ajax I: Zafer Çiftçi

Ajax II: Can Reha Gün

Philocôme: Engin Yavuz

Euthyclès E.Erdem Gedik

Bacchis: Banu Ergün ve Funda Güllü

Leaena: Peyman Dorkan ve Zeynep Halvaşi

Parthenis: Betül Görgülü ve Şöhret İnanç

dönüşümlü olarak oynayacaklar.